Cà phê liberica mang sự đặc biệt và có giới hạn

CFRR - (Người viết: Hoàng Bảo)

Share:

13:47 19/05/2023

CFRR – C.Liberica có thể là loại cà phê có hương vị mới nhưng sản xuất hạn chế 

Các loài cà phê chính được trồng và buôn bán trên khắp thế giới bao gồm arabica chiếm 80%, robusta chiếm gần 20%, trong khi các loài phụ là liberica và excelsa chưa đến 1% (Wintgens, 2009). 

Cây cà phê liberica

Nguồn gốc

Coffea Liberica còn được gọi với tên cà phê mít ở Việt Nam, hay ‘kapeng barako’ ở Phillippines, là một loài thực vật có hoa trong họ Thiến thảo (Rubiaceae) có nguồn gốc từ miền tây và miền trung châu Phi từ Liberica đến Uganda và Angola sau đó đến với Phillippines, Indonesia, Seychelles, quần đảo Andaman & Nicobar và Malaysia. Cây cà phê liberica rất cao, có thể tới 20m, có lá lớn với bề mặt sần sùi, cây cao khiến việc thu hoạch quả cà phê trở nên khó khăn hơn, vì cần phải có thiết bị chuyên dụng (máy móc) hoặc công nhân phải dành thêm thời gian dựng thang để thu hoạch những quả cà phê cao hơn.

la-ca-phe-liberica
Lá cây cà phê liberica. Ảnh: perfectdailygrind

Vào những năm 1740, lần đầu tiên C.Liberica được trồng thương mại ở Philippines sau khi được các tu sĩ Tây Ban Nha mang đến thành phố Lipa. Liberica là loài cà phê chính được trồng trong ở quần đảo trong thời kỳ thuộc địa. Chúng được xuất khẩu sang các nước phương Tây, nơi chúng có giá cao gấp 5 lần giá hạt cà phê từ các loài khác. Trong đại dịch rỉ sắt lá cà phê trên toàn thế giới vào cuối thế kỷ 19, các đồn điền C. liberica ở Philippines tồn tại lâu hơn arabica và robusta. Nhưng cuối cùng họ cũng phải chống chọi với dịch bệnh, dẫn đến sự sụp đổ của ngành cà phê ở quần đảo này. C. liberica được người dân địa phương gọi là kapeng barako (tiếng Tây Ban Nha: café verraco). Nó vẫn được đánh giá cao và được trồng rộng rãi ở Philippines, mặc dù phần lớn chỉ dành cho thị trường địa phương. 

Ngày nay, Batangas và tỉnh Cavite lân cận là những nơi sản xuất chính giống liberica của Philippine. Vào cuối thế kỷ 19, C.liberica cũng được đưa đến Indonesia để thay thế những cây arabica bị chết do bệnh rỉ sắt trên lá cà phê, chủ yếu ở các vùng khu vực Trung, Đông Java và Tây Kalimantan. C.liberica cũng được trồng ở Malaysia, thường phát triển  ở vành đai cà phê của Malaysia vào thế kỷ 19. Một giống liberica quý hiếm đã được tìm thấy ở khu vực hẻo lánh của rừng nhiệt đới Amazon của Guyana.

Sinh trưởng

Cà phê liberica được nhân giống chủ yếu bằng hạt. Đôi khi cây con được thu thập từ dưới gốc cây. Cho đến gần đây, không có hạt giống cải tiến nào được sử dụng ngoài việc chọn lọc hời hợt các cây con thụ phấn tự nhiên. Những quả nổi bị loại bỏ, những quả khác được làm khô và phơi khô trước khi gieo. Chỉ có 6% trong số chúng sống sót sau khi hút ẩm đến 11,3%. Gieo hạt trên luống đã chuẩn bị sẵn trên nền cát phù sa, sâu khoảng 1,5cm, hàng cách hàng 5-8cm hoặc theo hàng cách hàng 30cm. 

Cây con được đem trồng trong túi bầu 8-12 tuần sau khi gieo khi cây có 2-4 cặp lá. Chúng được cấy ra vườn khi chúng đã phát triển 6-8 cặp lá, trong trường hợp bình thường sẽ là 8-10 tháng sau khi gieo. Thời điểm cấy ghép lý tưởng nhất là trùng với thời điểm bắt đầu mùa mưa. Trồng theo hố có kích thước 0,6m x 0,6m x 0,6m và không được sâu quá. Ở Malaysia, khoảng cách trồng khuyến nghị là 2,5m x 3m, nhưng 3m x 3m vẫn được áp dụng rộng rãi. Ở Philippines, khoảng cách 4-5m x 4-5m được áp dụng.

5598518898 559eb66d76 b
Cây cà phê liberica. Ảnh: flickr

Cây giống C. liberica có thể dùng làm gốc ghép cho cà phê arabica (C. arabica L.) và cà phê vối ( C. canephora Pierre ex Froehn.); ghép khe cho tỷ lệ thành công 65-75%. Cà phê liberica đôi khi được trồng trong các đồn điền hỗn giao với dừa, cọ dầu hoặc chuối. Trồng xen với chuối thường phải trả giá bằng cà phê sớm. Phải cẩn thận sao cho cây trồng không được cách cây cà phê quá 1m trong năm đầu tiên và 1,25m trong năm thứ hai. Các loại cây trồng cần đào sâu để thu hoạch, chẳng hạn như sắn, là không phù hợp.

Hạt cà phê liberica mất khoảng 50 ngày để nảy mầm. Các cây phát triển, giống như tất cả các loại cà phê, được đặc trưng bởi một thân thẳng hướng đơn thân phát triển liên tục với các nhánh đối diện. Những quả đầu tiên được sản xuất 2-3 năm sau khi trồng. Sau 5-6 năm cây ra trái hoàn toàn. Tuổi thọ kinh tế khoảng 25-30 năm. Sự ra hoa và đậu quả có thể diễn ra quanh năm, nhưng sự ra hoa được kích hoạt bởi những cơn mưa rào; nụ hoa phát triển đến một kích thước nhất định và sau đó nghỉ ngơi cho đến khi được kích thích bởi tình trạng thiếu nước liên tục và bù nước nhanh chóng, dẫn đến nở hoa đồng thời. Thời gian chín của quả kéo dài từ 10-12 tháng tùy từng địa phương.

hat-ca-phe-liberica
Hạt cà phê liberica. Ảnh: tradeindia

Lợi ích của việc này là cây cà phê liberica có hệ thống rễ sâu hơn, có nghĩa là chúng khỏe hơn và có thể tiếp cận nguồn nước sâu hơn các giống khác. Do đó, chúng có thể được trồng ở những vùng khí hậu khắc nghiệt hơn và thậm chí cả những loại đất có thể không phù hợp với các loại cây khác (đất sét, than bùn).

Kích thước của quả, hạt và lá của liberica cũng thuộc loại lớn nhất trong các loại cà phê. Hình dạng của hạt liberica khác biệt so với arabica và robusta. Nó không đối xứng, có hình bầu dục dài với một bên ngắn hơn bên còn lại, tạo ra ‘móc’ đặc trưng ở đầu. Rãnh trung tâm cũng lởm chởm hơn so với các loại cà phê khác. 

Cà phê liberica có hương vị như thế nào?

Khoảng 20 năm trước, cà phê liberica rất ít có mặt trên thị trường toàn cầu và chủ yếu được sử dụng trong cà phê hòa tan cấp thương phẩm. Liberica bị trộn lẫn với robusta vì nông dân không có người mua. Thông thường, họ sẽ bán hỗn hợp này cho các nhà sản xuất cà phê hòa tan như Nestle hoặc những người thường mua cà phê robusta. Tuy nhiên, đến những năm đầu của thế kỷ 21 người nông dân đã nỗ lực để phổ biến giống cà phê này ở Philippines.

ca-phe-liberica
Cà phê pha từ hạt liberica. Ảnh: Carey Shaw

Hiện nay liberica đã được biết đến nhiều hơn trên thị trường Đông Nam Á. Nó được người tiêu dùng ở Trung Đông cảm nhận là một loại cà phê có hương vị trái cây, gần giống như trà… ở nơi này thì cà phê liberica thường được uống với chà là như một bữa trà chiều

Những hạt cà phê liberica được chế biến với những phương pháp rửa sạch, honey, ngâm ủ carbonic rượu vang…nhằm tạo ra các đặc điểm và sắc thái hương vị khác nhau. Hiện nay, chưa có tổ chức, hiệp hội nào đứng ra xây dựng tiêu chuẩn cho hạt cà phê liberica. Với cảm quan của người tiêu dùng thì cà phê liberica có hương thơm của hoa, hương vị của trái cây quả hạch và dư vị của gỗ. Ở hạt liberica chất lượng kém hơn, mùi gỗ ám khói này có thể trở nên nổi bật hơn và thậm chí gây khó chịu, khi kết hợp với một loại cà phê khác sẽ tạo nên dư vị kéo dài.

Sự khác biệt của hạt liberica với arabica và robusta

Arabica là loại cà phê gây tiếng vang lớn bao gồm rất nhiều loại ở nhiều quốc gia trồng cà phê, mỗi loại có đặc điểm hương vị riêng, nhưng nhìn chung nó là loại cà phê ngọt hơn, và có vị ngon hơn. Hạt có hình bầu dục, rãnh giữa thường cong.

su-khac-biet-cua-arabica-robusta-liberica
Sự khác biệt của hạt arabica, robusta và liberica. Ảnh: pinterest

Hạt cà phê robusta thường được coi là kém hơn hạt arabica. Tuy nhiên, những đặc điểm nổi bật của robusta như hàm lượng caffeine cao hơn, hương vị đậm đà hơn, có thể sinh trưởng và phát triển ở độ cao thấp hơn, khả năng chống lại các loại dịch bệnh trên cây cà phê đã khiến chúng trở thành loại hạt được sản xuất phổ biến chỉ xếp sau arabica. Hạt robusta có hình tròn và rãnh giữa thẳng.

Hạt liberica hầu như không được chú ý trên phạm vi toàn cầu nhưng đóng một phần quan trọng trong văn hóa cà phê của một số quốc gia, đặc biệt là Malaysia và Philippines. Phần lớn là các quốc gia theo đạo Hồi, sau khi cầu nguyện, uống cà phê thường là một phần của thói quen.

Hạt cà phê liberica lớn hơn nhiều so với hạt arabica và robusta. Do tính hiếm và nguồn cung cấp hạn chế trên toàn cầu, giá của hạt liberica thông thường cao hơn, hàm lượng caffeine của hạt liberica là thấp nhất trong ba giống với 1,23g/100g, trong đó arabica có 1,61g/100g và robusta là 2,26g/100g. 

Hạt cà phê liberica có hương vị trái cây, đậm đà và khá độc đáo, rất đáng để thử nếu bạn là một người đam mê khám phá cà phê cuồng nhiệt. Hương vị của những hạt cà phê này chắc chắn sẽ làm bạn ngạc nhiên và chúng rất hoàn hảo nếu bạn thích cà phê có hàm lượng caffein thấp hơn. Nhìn chung, bạn sẽ thấy rằng hương vị khá mượt mà và một chút hấp dẫn.

Tham gia cộng đồng The life of coffee để khám phá thế giới thú vị của cà phê tại ‘Link

Nguồn tham khảo

“Coffees of Malaysia”. espressocoffeeguide.com. Retrieved 16 April 2018.

“Our Coffee Heriage: Coffee’s Rich History in the Philippines”. Philippine Coffee. Philippine Coffee Board. Retrieved 20 December2018.

“World Checklist of Selected Plant Families: Royal Botanic Gardens, Kew”. apps.kew.org. Retrieved 18 July 2017.

^Kapeng Barako: Can This Filipino Coffee Varietal Be Third Wave?”. Perfect Daily Grind. 25 January 2017. Retrieved 20 December 2018.

Chadburn, H.; Davis, A.P. (2017). “Coffea liberica”. IUCN Red List of Threatened Species. 2017: e.T18537594A18539526. doi:10.2305/IUCN.UK.2017-3.RLTS.T18537594A18539526.en. Retrieved 19 November 2021.

Gutierrez, Tuesday, Save the Barako Coffee, OhmyNews, retrieved 25 January 2007

Hutson, Caitlyn (10 September 2017). “A Definitive Guide to the 4 Main Types of Coffee Beans”. Atlas Coffee Culture.

Jump up to: Davis, AP; Govaert R; Bridson DM; Stoffelen P (December 2006). “An annotated taxonomic conspectus of the genus Coffea (Rubiaceae)”. Botanical Journal of the Linnean Society. 152 (4): 465–512. doi:10.1111/j.1095-8339.2006.00584.x.

Jump up to: Gibson, Mark (2018). Food Science and the Culinary Arts. Academic Press. p. 369. ISBN 9780128118177.

Ling, Liew Siew; Daud, Nik Ismail Nik; Hassan, Osman (2001). “Determination of Coffee Content in Coffee Mixtures” (PDF). Malaysian Journal of Analytical Sciences. 7 (2): 327–332.

www.perfectdailygrind.com

www.homegrounds.com

Bài viết liên quan

Tương lai nào cho việc rót cà phê thủ công?

Mục lục bài viếtCây cà phê libericaNguồn gốcSinh trưởngCà phê liberica có hương vị như thế...

Jacu Bird Coffee – Một trong những loại cà phê hiếm và đắt nhất thế giới

Mục lục bài viếtCây cà phê libericaNguồn gốcSinh trưởngCà phê liberica có hương vị như thế...

Hoa Kỳ có sản xuất được cà phê không?

Mục lục bài viếtCây cà phê libericaNguồn gốcSinh trưởngCà phê liberica có hương vị như thế...

Ca đánh sữa Kruve Create 

Mục lục bài viếtCây cà phê libericaNguồn gốcSinh trưởngCà phê liberica có hương vị như thế...